Cemil Özyurt - ABD'de 1960'lı yıllardan itibaren akaryakıt sektörüne ilgi duyan Türk ve Türkiye'den gelen Ermeni ve Süryani girişimciler halen New York, New Jersey ve Connecticut eyaletlerinde 300'den fazla benzin istasyonunun işletmesini yapıyor. Amerika’daki ilk ve tek iş dünyası dergisi TURKOFAMERICA’nın yaptığı araştırmaya göre 2 milyar dolardan fazla bir ekonomik değer yaratan girişimciler 3 binden fazla kişiye istihdam yaratıyor. Benzin istasyonu işletmeciliği özellikle Kuzey New Jersey'de Türkiye kökenli Ermenilerin, New York'un Long Island bölgesinde ise Türklerin kontrolünde. Long Island'ta önceleri Kırım Tatar ve Özbek Türklerinin girdiği sektör, bir dönem kendi istasyon zincirini kuracak kadar güçlendi. Bilinen ilk Türk gaz istasyonu sahipleri 1960'ların sonunda Long Island'ta faaliyet gösterdi.
Türkiye'de subaylık görevini bırakarak ABD'ye yerleşen Kanat Erbay, Kenan Ödemiş, Kazan Tatar Türkleri'nden Faruk Terpiş, Fenerbahçeli eski futbolu işadamı Salim Görür, işadamı Kemal Babakurban akaryakıt sektörüne giren ilk isimlerden oldu. Kenan Ödemiş 1981 yılında kurduğu Kenaco istasyon zincirini Upstate New York bölgesinde 23 adede kadar çıkarıp 1984'te ATI istasyonlarına sattı. O dönem Kenan Ödemiş'in direktörlüğünü yapan Numan Okuyan, Middletown'dan Albany'e kadar uzanan bölgede kısa sürede 23 istasyon açtıklarını, o dönem için büyük bir başarı olduğunu söylüyor. Okuyan, şirkette yer tespiti yapan ve yeni istasyon yerleri araştırma görevini yapıyordu.
İlk istasyon sahiplerinin göz ağırısı şirketlerinden birisi de Power Test Petroleum Distributors, Inc.'ti. New York Yonkers merkezli Power Test'in büyümesinde Türk girişimciler önemli rol oynadı. Power Test Corp, Şubat 1985'de petrol devi Texaco'ya bağlı Getty'nin Kuzeydoğu bölgesi temsilciliğini satın aldı. Şirketin adı Getty olarak değişti.
Sadece benzin istasyon işletmeciliği değil istasyonlara servis ve hizmet sunan şirketler arasında da Türk girişimciler aktif. Long Island merkezli CBC Trucking, benzin istasyonuna akaryakıt taşıyan en büyük taşıma şirketlerinden biri. Yol Bulk Carriers, Turk Petroleum ve Kartal 1 yine Long Island ve civarında akaryakıt taşımacılığında faaliyet gösteren şirketler. En büyük taşıma şirketi konumundaki CBC Trucking’in başında ise Faruk ve oğlu Timur Terpiş bulunuyor.
NEW JERSEY'DE TOHUMU HAMPİK USTA ATTI
Benzin istasyonları New Jersey'de 1960'larda Türkiye'den gelen Ermenilerin de yatırım radarına girdi. New Jersey'de Türkiye'den göç eden Ermenilerin akaryakıt işine girmesine vesile olan kişi araba tamircisi olan bilinen Hamparsum (Harry) Civan oldu. İstanbul Ermenisi olan Civan, yanında pek çok Türk ve Ermeni'ye iş imkanı sağladı. İlk istasyon sahiplerinden biri olan Arev (Sunny) Kerkorian istasyon sahibi olmak için gerekli sermayeyi Civan'ın yanında çalışarak kazandı. 1960 yılında ABD'ye gelen ve 3 Şubat 2010 tarihinde 79 yaşında vefat eden Civan, New Jersey'nin Fort Lee şehrinde 1300 Palisade Ave üzerindeki 'Harry's Amaco'yu 1970 yılında açtı. İşletme halen kızları tarafından işletiliyor.
''Hampik'' diye de bilinen araba tamir ustası Hamparsum'un yanında çalışıp sonradan kendi istasyon ve tamirhanesini açanlardan biri de New Jersey'nin Edgewater şehrindeki Eurotech Motors Inc'in sahibi Zenop Tuncer. ''Hampik Usta'nın yeri üniversiteydi adeta. New Jersey'de araba tamir mekanı açan Dikran, Arto, Kirkor gibi pek çok usta ordan yetişti,'' diyor.
Benzin istasyon işi o kadar popülerdi ki, bir dönem Cosmos'da forma giyen Yasin Özdenak da Türkiye'den işadamı Can Has ile ortak Amaco istasyon zinciri aldı. Özdenak ve Can, Harlem 125. Cadde'de, Manhattan 34. Cadde'de ve Hudson Street üzerindeki Amacoları işlettiler.
EN BÜYÜĞÜ ATLANTIS MANAGEMENT
Benzin istasyonları içerisinde en büyük zincire sahip olan isim ise Atlantis Management'in kurucuları Tümay Başaranlar ve kuzeni Jimmy Koçhisarlı. Atlantis'in New York ve New Jersey’de 85'e yakın istasyonu bulunuyor. Bunlardan 15'i New Jersey’de, geri kalanı da Long Island, Queens ve Bronx'ta yer alıyor. Aslen finans kökenli bir geçmişe sahip olan Başaranlar, 2006 yılında girdiği sektörde kendi markasını yaratmayı başarmış bir isim. Başarılı işadamı ayrıca 30 üzerinde Dunkin’s Donut işletmeciliği yapıyor.
New Jersey'de 25 benzin istasyonu ile en fazla istasyona sahip diğer girişimcilerden biri olan İstanbul Ermenisi Hagop Uzatmaciyan. İlk istasyonunu New Jersey'nin Rochelle Park semtindeki Exxon ile başlayan Uzatmaciyan'ı, yine 25 istasyonu olan İstanbullu işadamı Adnan Kirişcioğlu takip ediyor. Kirişcioğlu'nun Long Island, NY, New Jersey, Pennsylvania ve Virginia’da istasyonları bulunuyor.
İkinci neslin akaryakıt sektörüne çok ilgisi olmasa da bunun Hagop Uzatmaciyan'ın oğlu Avak istisnalardan. New Jersey'de Exxon, Gulf, BP, Sunoca gibi farklı marka istasyonları bulunan Uzatmaciyan, oğlu Avak'la birlikte işleri yürütüyor. Bir diğer istasyon zincir sahibi Barış Alkoç. Babası Süleyman Alkoç’la istasyon işletmeciliğine atılan aile, Singin Oil markası adı altında Güney New Jersey'de 15’e yakın istasyonları bulunuyor. Kevork Uçar, New Jersey'de yine Hagop Uzatmaciyan'dan sonra en fazla istasyona sahip işletmecilerden biri. Kevork Uçar'ın sekiz farklı yerde benzin istasyonu bulunuyor.
New Jersey’de Ziya Erdemir ve Üzeyir Şahin yedi farklı istasyonu ortak işletirken, New Jersey'deki en eski akaryakıt işletmecilerinden biri de halen üç Exxon ve bir Valero istasyonu sahibi olan İsmet Akar. İstasyonları halen oğlu Ayhan Akar’ın işletiyor.
BENZİN BASARAK PATRON OLANLAR
Akaryakıt sektöründe patron olanların genelde işin içinden gelen ve istasyonculuğun her aşamasını bilen isimler. Levent Sertbaş da onlardan biri. ABD'ye 1987 yılında gelen ve benzin istasyonunda pompacılık yapan Sertbaş, halen East Rutherford ve Paramus'ta iki ayrı Exxon sahibi.
1995'te yanında çalıştığı patronunun teklifini kabul ederek ortak olan ve patronluk deneyimi yaşayan Sertbaş, ilk istasyonunu 2002 yılında Paramus'ta, ikincisini de 2007 yılında da East Rutherford semtinde satın aldı. Sertbaş, toplam 22 kişiye istihdam sağlıyor.
Sektördeki değişimler nedeniyle artık benzin istasyonunda para biriktirirek istasyon sahibi olmanın zorlaştığına dikkat çeken Sertbaş, ''Eskiden şirketler güvenip çalışabilecekleri insanlara istasyonları çok cüzzi hatta bedava veriyorlardı. Artık hem fiyatlar çok yükseldi hem de el değiştirmeler eskiye göre azaldı,'' diyor. Sertbaş, 130 Exxon istasyon sahibinin 3 yıl süren bir dava sonucunda istasyon arazisinin satışı söz konusu olduğunda önce istasyonu işletene sorması zorunluluğunu NJ'de yasalaştırılmasına öncülük eden isimlerden biri. Bu girişim Exxon'a karşı kazanılmış büyük bir adım olarak kabul ediliyor.
NEW JERSEY'NİN MARKO PAŞASI
New Jersey'nin en eski akaryakıt istasyon işletmecilerinden biri de Ara Alboyacian. İstanbul Avusturya Lisesi mezunun olan Alboyacian, 1971 yılında Türkiye'den ayrıldı. ''1970'lerde bir gaz istasyonu 40-50 bin dolara satın alınabiliyordu ama bir araba da 3-4 bin dolardı,'' diyor. İlk önce kayınpederinin sahibi olduğu Esso (eski Exxon) istasyonunda çalışan Alboyacian, Fort Lee semtinde 1975 yılında Amaco sahibi oldu. Alboyacian, 30 yıllık iş hayatında yanında bine yakın kişiye istihdam sağladı. Türk öğrencilerin, ABD'ye yeni gelenlerin, kalacak yeri olmayanların kapısını çaldığı Alboyacian, New Jersey'nin ana yollarından Route 46 üzerinde iki adet BP istasyonu işletiyor.
New Jersey'de tüm franchise sahiplerinin talihini değiştiren adam olarak da bilinen Alboyacian, 20 istasyon sahibini örgütleyerek BP şirketine açtığı davayı kazanarak bir tarih yazdı. 2006 yılında perakende sektöründen çekilmek isteyen ve istasyon sahipleri ile kiralama sözleşmesini sonlandırmaya niyetlenen BP sert duvara çarptı. Yeni lease ve tedarik anlaşmasını devreye sokmaya çalışan BP'nin orantısız fiyat artış şartları istasyon sahiplerince kabul edilmedi. BP tarihinde belki de ilk kez istasyon sahiplerine karşı bir davayı kaybetti. Dava için avukatlara 1 milyon doların üzerinde para harcandı. Alboyacian, ''Bizim kazandığımız dava New Jersey'deki tüm franchise'lere emsal teşkil etti. Ana firma, işletmecinin rızası olmaksızın sözleşmeyi kendi çıkarına uygun olarak yenileyememesinden onlar da yararlandı,'' diyor.
Yanında çalıştırdığı Türk işçilerden dolayı dönem dönem tehditler de alan Alboyacian, Asala terör olaylarında ve 1992'de yaşanan Ermeni-Azeri çatışmalarında fanatik Ermeni grupların tepkilerinin çoğaldığını hatırlatıyor.
İSTASYON SAHİPLERİ GÜÇLERİNİ BİRLEŞTİRİR Mİ?
New York, New Jersey ve Connecticutt'ta 300'den fazla istasyonun Türk veya Türkiye kökenli girişimcilerin kontrolünde olması akla aralarında nasıl bir güç birliği yapılabilir sorusunu da getiriyor. 
Akaryakıt sektörünü ilk kez Eylül 2104'te bir konferansla buluşturan Team of America Consulting, ikinci buluşmayı 26 Şubat'ta gerçekleştiriyor. Şirket yetkilisi Cüneyt Gürkan, ''İlk buluşma sonrasında sektörün içinden isimler, 'Bu 30 yıldır yapılamayan bir işti, siz başardınız,'' dediler. Potansiyeli, maddi gücü ve yaptırımı olan bir birliktelikleri olabilir. Hintliler'in ve Asyalılar'ın benzer bir örgütlenmesi var ve çok güçlüler. Bu pekela Türkiye'den gelen girişimciler için de mümkün olabilir,'' diye konuşuyor. İşadamı Salim Görür'ün bir dönem bir araya getirmek için çaba harcadığı benzin istasyon işletmecileri, Amerika'daki restoran sahipleri ile birlikte Türklerin güçlü olduğu en büyük sektörlerden birini temsil ediyor.
